«Το Ευχαριστημένο ή οι δικοί μου άνθρωποι», Μαρίνα Καραγάτση, εκδόσεις Άγρα, σελίδες 225, τιμή:17,46 ευρώ

 

Η Αθήνα του 1930, του ’40 και του ‘50 παρελαύνει στις σελίδες αυτού του βιβλίου σφιχτοδεμένη με την ελληνική επαρχία. Τα πάθη και τα λάθη των πρωταγωνιστών της νεόκοπης αστικής ζωής αναδύονται χωρίς συγγραφικές λογοκρισίες και κερδίζουν την κατανόηση και τη συμπάθειά μας. Οι άνθρωποι της Μαρίνας γίνονται και δικοί μας άνθρωποι. Λες και ήταν πάντοτε δικοί μας…

Στην οικογένεια Καραγάτση φώναζαν «Ευχαριστημένο» το μικρό, τρυφερό τους κοριτσάκι. Η Μαρίνα, κόρη του διάσημου συγγραφέα Δημήτρη Καραγάτση και της γνωστής ζωγράφου Νίκης Καραγάτση, ήρθε στη ζωή λίγο μετά την κυκλοφορία του μυθιστορήματος «η μεγάλη Χίμαιρα» και βαφτίστηκε με τ’ όνομα της κεντρικής ηρωίδας. Σήμερα, στην έβδομη πια δεκαετία της ζωής της αναπολεί και ανακαλεί με τη δύναμη της πένας τους δικούς της. Τους προσφέρει για Παράδεισο το μικρό αυλιδάκι του σπιτιού και τους χαρίζει φωνές να μας μιλήσουν χωρίς φόβο για τα πάθη που τους στοίχειωναν ζωντανούς. Τώρα πια μπορούν να τα θυμούνται απελευθερωμένοι. Μεγάλη εφεύρεση ο θάνατος, δηλαδή…

Το βιβλίο χωρίζεται σε τέσσερα μέρη. Στο καθένα από αυτά μιλά σε πρώτο πρόσωπο ένας «δικός». Ο Καραγάτσης, η μικρή Μαρίνα και η ανδριώτισα Λασκαρώ, η ανδριώτισα γιαγιά Μίνα και τέλος όλοι μαζί οι ήρωες στο παραδεισένιο αυλιδάκι καλούν τη σημερινή Μαρίνα να ξανασμίξει μαζί τους. Ας μη βιαστεί, όμως, γιατί τώρα που τη γνωρίσαμε ως συγγραφέα την θέλουμε κοντά μας για πολύ καιρό…

Γιατί άραγε άργησε η Μαρίνα να εμφανιστεί στην πεζογραφία; Θα είναι μάλλον δύσκολο να βγεις από τη σκιά ενός γονιού με έντονη προσωπικότητα και παρουσία τόσο στη λογοτεχνία όσο και στη δημόσια ζωή. Κι όμως, κατέχει μυστικά της μυθοπλαστικής τέχνης! Ας διαβάσουμε τι θα έλεγε γι αυτήν ο αγαπητός μας πατέρας της, μέσα από τη δική της πένα…:

«…η Μαρίνα, όμως, δε νομίζω πως μοιάζει στη μητέρα της. Είναι σοβαρή, είναι του καθήκοντος, αλλά της λείπει ο ενθουσιασμός, της λείπει η φαντασία. Με άλλα λόγια, είναι ανιαρά ενάρετη…»

«…ο φιλόλογός της λέει ότι εφέτος άρχισε να γράφει ωραίες εκθέσεις. Σύμφωνα βέβαια με τα γούστα ενός επαρχιώτη ψιλοαριστερού δασκαλάκου. Εγώ τώρα τι να πω; Αφού δε γράφει παρά κοινοτοπίες; Τις πιο πολλές φορές το ρίχνει στις μελιστάλαχτες ηθογραφικές περιγραφές…»

«…Μια μέρα λοιπόν που μου διάβαζε με καμάρι μια έκθεσή της αναλόγου εμπνεύσεως…δε βάσταξα και πήγα και ξετρύπωσα κάτι παλιά τετράδια με νεανικά μου κείμενα. «Για ρίξε μια ματιά να δεις πως έγραφα εγώ στην ηλικία σου»της λέω νευριασμένα. «Δυο-τρία χρόνια μεγαλύτερός σου ήμουνα, και ήδη είχα καταλάβει τι σημαίνει αλήθεια στην τέχνη. Εσύ, δυστυχώς, όταν γράφεις ψεύδεσαι ασύστολα. Απορώ πως δεν το καταλαβαίνεις». Η θυγατέρα μου δίχως να πει λέξη πήρε τα τετράδια και ρίχτηκε στο διάβασμα…».

Κάπως έτσι πέρασε ο Καραγάτσης στη Μαρίνα τα μυστικά της τέχνης του. Κι ακόμα με τις πολύωρες τιμωρίες, που της άφηναν μοναδική διέξοδο την παρατήρηση του κόσμου. Σκληρός ο τρόπος. Σκληρή και η οικογενειακή πραγματικότητα για το Ευχαριστημένο. Όμως στο βιβλίο δεν μεταφέρεται η παραμικρή κακία ούτε θυμός. Μόνο, ίσως, ένα παράπονο, αλλά κι αυτό τόσο διακριτικά. Αν υπήρχε περισσότερη αποδοχή…περισσότερος χώρος για ένα παιδί, που αξίζει κι εκείνο την αναγνώριση…

Διαβάζουμε για τις ανδριώτικες οικογένειες Μπίστη και Πολέμη, για τους θεσσαλούς Ροδόπουλους αλλά και για ανώνυμους ήρωες της εσωτερικής μετανάστευσης. Για τις περιουσίες που χτίστηκαν στη θάλασσα και στη στεριά, το ριζικό των παιδιών που γεννήθηκαν, τους γάμους που διαλύθηκαν από μοιραίες ερωμένες, πάθη, πάθη, λάθη…Και μια μουσική υπόκρουση από την αγαπημένη όπερα κάποιων ηρώων: La Traviatta, η παραστρατημένη…

Η νοσταλγική τρυφερότητα αυτού του βιβλίου ριζώνει στην καρδιά

για καιρό μετά το διάβασμα κι η ατμόσφαιρά του μένει αλησμόνητη όπως μένει η επίγευση ενός καλού κρασιού. Μένω με την επιθυμία να κρατήσω στην αγκαλιά μου αυτό το μικρό κοριτσάκι των εβδομήντα κάτι ετών και να της πω ένα μεγάλο Ευχαριστώ, που με χάρη και λεπτότητα κορόιδεψε το θάνατο κι έφερε από την αντίπερα όχθη καθαρμένους και συγχωρεμένους τους δικούς μας ανθρώπους.

"Το Ευχαριστημένο" κέρδισε επάξια το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος. Κυκλοφόρησε το 2008, έτος αφιερωμένο στο έργο του Μ.Καραγάτση, ψευδώνυμο του Δημήτρη Ροδόπουλου και είναι τυπωμένο με πολυτονικό σύστημα όπως όλα τα βιβλία των εκδόσεων Άγρα.

«Εξηγώντας τον 20 αιώνα στον εγγονό μου», Marc Ferro, εκδόσεις Πολύτροπον, μετάφραση Γιάννης Καυκιάς, σελίδες 103, τιμή:12,54 ευρώ

Πρόκειται για ένα μικρό, ελκυστικό βιβλίο ιστορίας, που περιγράφει τον 20o αιώνα με πρωτότυπη μέθοδο και γοργό ρυθμό.
Ο συγγραφέας του είναι πολυβραβευμένος και διαθέτει συγγραφικό έργο που έχει θεωρηθεί κλασσικό. Είναι ο Marc Ferro, γάλλος πανεπιστημιακός και ερευνητής μεθόδων αφήγησης της ιστορίας στις νεότερες γενιές.

Παππούς, ετών 85 στις μέρες μας ο Ferro, ακούει τις ερωτήσεις του δεκαεπτάχρονου εγγονού του και τις καταγράφει μαζί με τις δικές του απαντήσεις. Ο εικοστός αιώνας αναδύεται γλαφυρά από την ουτοπία στην αυταπάτη, από τη δημοκρατία στη γενοκτονία, από τον φασισμό και τους παγκόσμιους πολέμους ως τις επιστημονικές ανακαλύψεις, τα πρώτα βήματα στη Σελήνη, τη φτώχια, τον πλούτο και τη μοιρασιά τους. Μερικές από τις ερωτήσεις του έφηβου είναι:

- Οι ΗΠΑ θεωρούνται χωνευτήρι πληθυσμών. Γιατί, όμως, κάθε κοινότητα ζει σε χωριστή συνοικία;
- Πού οφείλεται το μίσος του Χίτλερ εναντίον των Εβραίων;
- Τι σημαίνει η πτώση του τείχους του Βερολίνου το 1989;
- Γιατί γίνεται τόσος λόγος σήμερα για αποικισμό και από-αποικιοποίηση; Έχει, αυτό, κάποια σχέση με την ενίσχυση του ακραίου ισλαμισμού;
- Οι άνθρωποι φαντάζονταν ότι ο 20ός αιώνας θα ήταν ο αιώνας της προόδου: πού οφείλεται αυτή η αυταπάτη;

Στις ερωτήσεις του, ο εγγονός, δεν ακολουθεί την χρονολογική σειρά των γεγονότων που έχουν τα σχολικά βιβλία. Ακολουθεί τα δικά του ενδιαφέροντα κι αυτό ξαφνιάζει ευχάριστα και λυτρωτικά τον αναγνώστη, που αποφεύγει τον κορεσμό της πληροφόρησης. Ωστόσο στο τέλος υπάρχει χρονολογικός πίνακας για να είναι ξεκάθαρη η σειρά των γεγονότων.
Η αφήγηση του Ferro δεν περιορίζεται στα ευρωπαϊκά δρώμενα. Στο μικρό αυτό βιβλίο παρελαύνουν γεγονότα, λαοί, κοινωνικές ομάδες και προσωπικότητες από τις τέσσερις γωνιές του κόσμου. Ο Marc Ferro συνεχιστής της παράδοσης του Braudel δεν τοποθετεί την Ευρώπη στο επίκεντρο της ιστορίας. Η Γαλλία, βέβαια, αναφέρεται λίγο περισσότερο αλλά είναι αναμενόμενο αφού ο ερωτών είναι Γάλλος. Ένα μικρό παράδειγμα ερώτησης-απάντησης έχει ως εξής:
- Σε τούτες τις αρχές του 21ου αιώνα, ορισμένες προσωπικότητες χαίρουν της γενικής, σχεδόν, συμπάθειας: Ο Γκάντι, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ο Νέλσον Μαντέλα. Γιατί;
- Ναι, αυτές οι τρεις προσωπικότητες χαίρουν μιας σχεδόν καθολικής δημοφιλίας. Τούτο οφείλεται, αναμφίβολα, στο γεγονός ότι, στη διάρκεια ενός αιώνα που γνώρισε πολέμους, σφαγές, μαζικές εξοντώσεις και γενοκτονίες, αυτοί οι άνδρες στάθηκαν ικανοί να επιτύχουν το θρίαμβο της υπόθεσης για την οποία αγωνίζονταν με μη βίαια μέσα…

Ένα παράδειγμα για το ανθρώπινο πρόσωπο της ιστορίας. Αλήθεια πόσα πρόσωπα έχει η ιστορία; « Δεν υπάρχει μία ιστορία, που να ικανοποιεί όλες τις προτιμήσεις και όλες τις ανάγκες», έχει γράψει ο Ferro σ’ ένα άλλο του έργο. Και στο παρόν βιβλίο σε ερώτηση για τις γενοκτονίες διαπιστώνουμε απουσία αναφοράς στη γενοκτονία των Ποντίων. Βέβαια, δεν υπάρχει διεθνής αναγνώριση για το θέμα, αλλά η απουσία αυτή δεν παύει να μας «τσιμπάει». Άραγε πόσες φορές εμφανίζονται η Ελλάδα και οι Έλληνες μέσα στις περιγραφές του Ferro για τον 20ό αιώνα; Τέσσερις φορές για τρία γεγονότα:

«…η Ελλάδα αποδείχτηκε σκληρό κομμάτι για τα δόντια του Μουσολίνι…»,
«… αργότερα, στην Ελλάδα, οι βρετανικές δυνάμεις θα κατεβάσουν τα χέρια μπροστά στη δράση του ΚΚΕ και θα καλέσουν τους Αμερικανούς να τους αντικαταστήσουν. Εφεξής είναι οι τελευταίοι που, στην Ελλάδα όπως και στην Τουρκία ή αλλού, αναλαμβάνουν να ανακόψουν την πρόοδο των Σοβιετικών ή των κομμουνιστών.»
«…στην Ανατολή, η γαλλική Επανάσταση προκαλεί την αφύπνιση των εθνοτήτων, ιδιαίτερα στους χριστιανικούς πληθυσμούς: στους Αρμένιους ή στους Έλληνες που έχουν εξεγερθεί εναντίον του σουλτάνου, αλλά και στους χριστιανούς Άραβες της Συρίας ή του Λιβάνου που οι Τούρκοι είχαν υποτάξει από το 14ο αιώνα».

Τόσο μικρή παρουσία, λοιπόν; Έχουμε πολλούς παππούδες και γιαγιάδες να μας δώσουν τις δικές τους εκτιμήσεις για την ιστορία. Μήπως έχουμε και κάποιον ιστορικό που θα ήθελε να ακούσει τις ερωτήσεις ενός έφηβου; Κάποιον εκπαιδευτικό, ίσως;

Εννέα ακόμη βιβλία του Marc Ferro έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά. Τα πιο πρόσφατα είναι: «Το σοκ του Ισλάμ», εκδόσεις Αλεξάνδρεια 2007 και « Οι 7 ηγέτες του πολέμου 1918-1945», εκδόσεις Μεταίχμιο 2008.

«Το Σαββατοκύριακο», Bernhard Schling, εκδόσεις Κριτική, μετάφραση: Αλέξανδρος Κάιμπελ, σελίδες: 245, τιμή:15,00 ευρώ

Στο μυθιστόρημα «Το Σαββατοκύριακο» ο Μπέρναρντ Σλινγκ καταπιάνεται με ένα από τα μεγαλύτερα ζητήματα της εποχής μας: την τρομοκρατία.
Στο πρώτο επίπεδο βρίσκονται οι φοβερές αδικίες και το δραματικό δίκιο της τρομοκρατικής δράσης. Αλλά στο δεύτερο επίπεδο του μυθιστορήματος απλώνεται η ίδια η έννοια της δικαιοσύνης και η σχέση της με τον χρόνο.

Ο Γιοργκ, μέλος αντιεξουσιαστικής ομάδας, με φόνους στο ενεργητικό του, αποφυλακίζεται μετά από είκοσι χρόνια και η αδελφή του προσκαλεί παλιούς φίλους και συναγωνιστές του στο γερασμένο εξοχικό της, να τον καλωσορίσουν ξανά στη ζωή. Κανείς, όμως, δεν είναι τώρα όπως ήταν πριν είκοσι χρόνια. Κι όταν ο Γιοργκ τους μιλήσει για τη στάση του, τα λόγια του μοιάζουν να έρχονται από κάποια περασμένη εποχή. Όλοι έχουν πια ενταχθεί στην κοινωνία και η ερώτηση αν ο φίλος τους υπήρξε ήρωας ή στυγνός δολοφόνος αιωρείται ανάμεσα σε σκέψεις και μισόλογα.

Τότε εμφανίζεται στο σπίτι ο παραμελημένος γιος του Γιοργκ, με αφηγηματικό τέχνασμα που θυμίζει αρχαία τραγωδία και εξαπολύει σκληρές κατηγορίες εναντίον του. Ανάμεσα στην αμηχανία και την ειλικρίνεια, την πρόκληση και την παρηγοριά πλανάται αναπάντητη η απορία: ποιος έχει το δίκιο με το μέρος του;

Υπάρχει ένταση. Αλλά η ατμόσφαιρα αυτού του μυθιστορήματος, που θαρρείς ότι γράφεται πίσω από τις σελίδες των εφημερίδων διαποτίζεται από
μελαγχολία, συγκρατημένη αισιοδοξία και την τρυφερότητα της συμπόνιας.

…« Ορισμένα θέματα, προβλήματα, θέσεις, θεωρούνται κάποια μέρα ξεπερασμένα χωρίς να έχουν αντικρουστεί. Απλώς ακούγονται πια λάθος. Όποιος τα υποστηρίζει απομονώνεται όποιος τα υποστηρίζει με πάθος γελοιοποιείται…», είπε ο Έμπερχαρντ. Ο Μάρκο του απάντησε:
« Επανακάμπτουν επειδή δε λύθηκαν. Και η ΡΑΦ θα επανακάμψει. Όχι όπως τότε. Όμως θα επανακάμψει και αφού ο καπιταλισμός είναι παγκοσμιοποιημένος, τότε θα τον πολεμήσει κι αυτή παγκόσμια-με μεγαλύτερη συνέπεια απ’ ό,τι τότε…»

Όλα όσα περιβάλλουν τους ήρωες του μυθιστορήματος είναι σημαδεμένα από τον χρόνο όπως άλλωστε και οι ίδιοι. Το σπίτι, που δεν διαθέτει ηλεκτρικό και νερό αφήνει τη βροχή να διαπερνά τη χαλασμένη στέγη και το υπόγειο να πλημμυρίζει. Ο κήπος φανερώνει τις εναλλαγές της φύσης και μέσα από αυτές την κυριαρχία του χρόνου: τα σύννεφα πυκνώνουν, η βροχή πέφτει, τα πουλιά κελαηδούν λίγο πριν σταματήσει η βροχή και μετά το χώμα στέλνει μυρωδιές. Νιώθει κανείς ότι η φύση έχει την κυριαρχία και μέσα από τον κύκλο τον εναλλαγών της διαφαίνεται ο χρόνος ως τελικός κριτής.

«Το Σαββατοκύριακο» είναι ένα μυθιστόρημα κοινωνικού προβληματισμού από ένα συγγραφέα που αποδεδειγμένα δεν διστάζει να αγγίξει και να καταδείξει υποβόσκοντα, πανανθρώπινα ζητήματα. Με το προηγούμενό του μυθιστόρημα, το: «Διαβάζοντας στη Χάννα» είχε συνταράξει την κοινή γνώμη της πατρίδας του θίγοντας το θέμα της ενοχής των Γερμανών απέναντι στα εγκλήματα των Ναζί.

Ο ΜπέρναρντΣλινγκ είναι γερμανός δικαστής και καθηγητής δημοσίου δικαίου και φιλοσοφίας του δικαίου. Γι αυτό δεν αποτελεί έκπληξη ότι τα πλέον πετυχημένα από τα μυθιστορήματά του εμποτίζονται από τις έννοιες «ενοχή» και «αθωότητα», που βρίσκονται στον πυρήνα της δικαιοσύνης. Στο «Σαββατοκύριακο» μάλιστα εμφανίζεται και ο ίδιος με τον τρόπο που εφάρμοζαν οι ζωγράφοι της Αναγέννησης οι οποίοι σε μια γωνιά της τοιχογραφίας ζωγράφιζαν το πρόσωπό τους να κοιτάζει προς τους θεατές. Αυτή η προσωπογραφία ήταν η υπογραφή τους. Εδώ ο ρόλος του Σλινγκ ανήκει σε μια δασκάλα, την Ίλζε. Αποσπάσματα από ένα μυθιστόρημα που γράφει εκείνη για την τρομοκρατία εντάσσονται στο κύριο μυθιστόρημα και προωθούν τον προβληματισμό. Η Ίλζε, καθώς μεγαλώνει, βρίσκει πως ο ασφαλέστερος τρόπος να κάνεις τον κόσμο καλύτερο είναι να τον αναπλάθεις μέσα από την λογοτεχνία. Ίσως μόνο με τη λογοτεχνία χειραγωγείται ο πανδαμάτωρ χρόνος.